ขนส่งฯ (สังคม) สูงวัย ควรเป็นแบบไหน?

สว่าง แก้วกันทา มูลนิธิพัฒนางานผู้สูงอายุ

ถอดความโดย กองบรรณาธิการประชาธรรม

ภาพ: ขนส่งสาธารณะเชียงใหม่ออกแบบได้

ผมฝันมานานว่าเชียงใหม่จะน่าอยู่จะเป็นอย่างไร สิ่งที่ต้องทำคือการพัฒนาระบบ และนโยบายเพื่อจะเอื้อผู้สูงอายุ ประเด็นท้าทายของขนส่งสาธารณะของเชียงใหม่ คือจังหวัดเชียงใหม่เป็นเมืองท่องเที่ยวที่ไม่มีระบบขนส่งสาธารณะ มีรถแดงแต่ยังไม่เป็นระบบ ทำอย่างไรให้เมืองเชียงใหม่มีระบบและเอื้อกับทุกคนรวมถึงผู้สูงอายุ ประเด็นท้าทายคือ รถส่วนบุคคลเยอะมาก ถนนไม่มีที่เดิน รถขนส่งสาธารณะไม่มีระบบ

ทางออก จัดระบบรถขนส่งสาธารณะ ทำยังไงให้รถแดงวิ่งเป็นระบบ มีรถเมล์ รสบัสวิ่งประจำทาง ช่องทางของรถสาธารณะ แม้รถส่วนตัวจะมาก และการเดินทางล่าช้า ถ้ามีระบบขนส่งสาธารณะที่ดี เขาจะเลิกใช้รถส่วนบุคคล นี่คือภาพที่ผมอยากเห็น เราจะทำอย่างไรให้เชียงใหม่เป็นเมืองน่าอยู่ และเป็นมิตรกับผู้สูงอายุ เป็นประเด็นขององค์การอนามัยโลกที่พูดมาหลายปีแล้ว ก็ต้องคิดให้ไกลและไปให้ถึง

ทั้งนี้ เมื่อวันที่ 7 กันยายนที่ผ่านมา กลุ่มมูลนิธิพัฒนางานผู้สูงอายุมีการทำ Focus Group  ในประเด็นเรื่องงานขนส่งสาธารณะกับผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุได้สะท้อนปัญหาจากการใช้ขนส่งสาธารณะในเชียงใหม่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งรถสี่ล้อแดงและรถโดยสารสาธารณะที่มีอยู่ในปัจจุบัน เช่น รถที่เรียกผ่านแอปพลิเคชัน และรถขนส่งสาธารณะของภาคเอกชน (RTC Bus) โดยรถแดง ผู้สูงอายุสะท้อนว่าราคาและค่าโดยสาร มักจะโก่งราคาหรือไม่ยอมรับผู้โดยสารเดี่ยว หรือผู้โดยสารที่ไปเส้นทางที่ไม่คุ้มค่าสำหรับคนขับ มักจะคิดราคาเหมา 200-300 บาทซึ่งเป็นภาระสำหรับผู้ป่วยหรือผู้สูงอายุที่มีรายได้น้อย มีการต่อรองราคา ไม่มีมาตรฐานชัดเจน บางครั้งถูกทิ้งกลางทาง ทำให้เสียเวลาและลำบาก นอกจากนี้พฤติกรรมการขับขี่ รถออกตัวเร็วทำให้ผู้สูงอายุทรงตัวลำบาก การขับขี่ที่ประมาท ขับเร็ว ตัดหน้า ทำให้เกิดอันตรายต่อผู้สูงอายุ เสี่ยงต่อการหกล้มหรืออุบัติเหตุ

เส้นทาง วิ่งเฉพาะถนนเส้นหลัก ทำให้การเดินทางเข้าซอยหรือชุมชนเป็นไปได้ยากและต้องจ่ายแพง

ส่วนปัญหาจากรถโดยสารสาธารณะภาคเอกชน (RTC Bus) ก็ยังมีปัญหาเรื่องปริมาณรถไม่เพียงพอและช่วงเวลารอนาน ทำให้วางแผนการเดินทางได้ยากและใช้เวลานาน แม้เคยมีระบบเส้นที่ครอบคลุมกว่านี้ แต่ปัจจุบันเส้นทางไม่ครอบคลุมเท่าที่ควร และไม่มีระบบเชื่อมต่อที่ดีพอ

ปัญหาจากรถที่เรียกโดยใช้แอปพลิเคชั่น แม้จะมีผู้ให้บริการจำนวนมากขึ้น แต่ผู้สูงอายุบางคนก็ใช้แอปพลิเคชั่นไม่เป็น และยังมีความกังวลเรื่องความปลอดภัย เป็นต้น

นอกจากนี้เมืองเชียงใหม่ยังมีปัญหาในเรื่องโครงสร้างพื้นฐานที่ไม่เอื้ออำนวยต่อผู้สูงอายุและผู้พิการอย่างมาก เช่น ถนนขรุขระเป็นหลุมบ่อ ไม่มีทางเท้าที่เหมาะสมสำหรับการเดินของผู้สูงอายุและผู้พิการ เช่น ราวจับในพื้นที่ต่างระดับ ทำให้ผู้สูงอายุและผู้พิการเสี่ยงที่จะล้ม เป็นต้น

ทั้งนี้ ในเวทีดังกล่าวมีข้อเสนอต่อการปรับปรุงระบบขนส่งสาธารณะเชียงใหม่ดังนี้ ควรมีระบบเชื่อมต่อจากพื้นที่ชุมชนย่อย ๆ หรือเทศบาลรอบนอกเข้าสู่เส้นทางหลักของรถโดยสารสาธารณะ การกำหนดราคา ควรมีมาตรฐานราคาที่แน่นอนและเป็นธรรม ไม่มีการต่อรองหรือเรียกเหมา เสนอให้มีราคาพิเศษสำหรับนักเรียนและผู้สูงอายุ (เช่น 20-30 บาท อาจเป็นตั๋วรายวัน) โดยไม่ต้องถึงกับฟรี เพื่อให้ผู้สูงอายุรู้สึกมีส่วนร่วมและไม่ถูกปฏิเสธ และควรจะเป็นบริการขั้นพื้นฐาน ไม่ควรมองเรื่องกำไร แต่เป็นการบริการสาธารณะที่ทุกเมืองพึงมีเหมือนโรงพยาบาลหรือโรงเรียน ควรมีการฝึกอบรมพนักงานขับรถให้มีจิตบริการและขับขี่ปลอดภัย มีระบบข้อมูลคนขับรถที่ชัดเจนเช่น ชื่อ เบอร์โทร ทะเบียนรถ และติดป้ายแสดง เพื่อให้ผู้โดยสารสามารถแสดงความคิดเห็นได้

เส้นทาง ควรครอบคลุมพื้นที่สำคัญต่าง ๆ เช่น โรงพยาบาล ตลาด สถานีรถไฟ สนามบิน  สถานีตำรวจ วัด ศูนย์ราชการ เน้นย้ำให้รถเมล์ของ อบจ. ที่จะเริ่มวิ่งในปีหน้า ควรมีเส้นทางผ่านโรงพยาบาลหลักๆ

ส่วนการมีส่วนร่วมและการติดตามผล ควรมีกลไก “สภาสิทธิการเดินทาง” ที่เป็นพื้นที่สำหรับทุกกลุ่มคนทุกช่วงวัย ในการร่วมออกแบบ ติดตาม และผลักดันการเปลี่ยนแปลง เน้นย้ำความสำคัญของการมีส่วนร่วมของคนรุ่นใหม่ เพื่อสืบทอดความพยายามในการผลักดันการติดตามผลจาก อบจ. ที่จะเริ่มเดินรถไฟฟ้า 2-3 เส้นทางในปีหน้า โดยประชาชนต้องมีส่วนร่วมในการออกแบบจุดจอดและเส้นทาง

ส่วนข้อเสนอแนะสำหรับโครงสร้างพื้นฐาน คือควรมีปรับปรุงคุณภาพถนนไม่มีหลุมบ่อ ลดอันตรายจากการใช้รถใช้ถนน เสนอให้กำหนดความเร็วที่เหมาะสมในเขตเมือง เช่น คูเมืองไม่เกิน 30 กม./ชม. ควรมีแสงสว่างและป้ายเตือน ควรมีไฟส่องสว่างที่เพียงพอในซอยและถนนต่างๆ ในระหว่างการก่อสร้างหรือซ่อมแซมถนน ควรมีป้ายเตือนขนาดใหญ่ ชัดเจน และมีแสงสว่าง โดยเฉพาะตัวอักษรต้องเหมาะสมกับสายตาผู้สูงอายุ และวางป้ายในระยะที่ผู้ใช้ถนนสามารถเตรียมตัวระวังได้ทัน

ทางเท้าและสิ่งอำนวยความสะดวก จัดระเบียบร้านค้าและรถที่จอดบนทางเท้าออกแบบทางเท้าและสถานที่สาธารณะให้มีสิ่งอำนวยความสะดวกสำหรับผู้สูงอายุและผู้พิการ เช่น ราวจับ ทางลาด พื้นผิวที่ไม่ลื่น และความสูงที่เหมาะสม

ส่วนข้อเสนอแนะเชิงนโยบายและการบริหารจัดการ ควรมีการกระจายอำนาจ ผลักดันให้ท้องถิ่นมีอำนาจในการจัดการระบบขนส่งในพื้นที่ของตนเองมากขึ้น โดยไม่ต้องรอการอนุมัติจากส่วนกลางเสมอไป มีการนำเทคโนโลยีมาใช้ เสนอให้เทศบาลพิจารณานำระบบ Taffy Fondue (แพลตฟอร์มแจ้งปัญหาโครงสร้างพื้นฐาน) มาใช้ในเชียงใหม่ เพื่อให้ประชาชนสามารถแจ้งปัญหาและติดตามผลได้อย่างมีประสิทธิภาพ.